Vị trí, vai trò của ngành sản xuất bia rượu nước giải khát
Sản xuất bia, rượu, nước giải khát (bao gồm nước ngọt, nước khóang và nước uống không cồn) là phân ngành kinh tế cấp 3 trong phân ngành cấp 2 sản xuất đồ uống, thuộc ngành cấp 1 là ngành công nghiệp chế biến, chế tạo.
Ảnh minh họa.
Ở Việt Nam, tính theo năm thành lập những nhà máy sản xuất bia, rượu quy mô công nghiệp sớm nhất (Bia Homel – Hà Nội là từ 1890, Bia BGI Sai gòn (1875), Rượu Foutaine – Hà Nội 1898) có thể thấy sự hình thành nên ngành công nghiệp sản xuất đồ uống Việt Nam là khá sớm, từ cuối thế kỷ XIX. Trải qua một khoảng thời gian dài cho tới sau ngày thống nhất đất nước (30/4/1975), ngành công nghiệp sản xuất đồ uống, bao gồm khá đầy đủ các sản phẩm chủ yếu là bia, rượu, nước giải khát (nước ngọt, nước khoáng, nước uống không cồn) mới có điều kiện phát triển, với sự ra đời lần lượt hàng ngàn cơ sở sản xuất dưới các tên gọi nhà máy, công ty, tổng công ty trong nước và các doanh nghiệp có vốn nước ngoài. Khi đất nước đổi mới, nền kinh tế phát triển theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, cơ cấu kinh tế cũng có nhiều thay đổi, mô hình quản lý mới được hình thành, nhiều tổng công ty nhà nước được thành lập, trong đó có 2 tổng công ty thuộc ngành đồ uống là Tổng Công ty Bia – Rượu – Nước giải khát Hà Nội (Habeco) và Tổng Công ty Bia – Rượu – Nước giải khát Sài Gòn (Sabeco). Đây là hai tổng công ty nòng cốt của ngành sản xuất đồ uống của Việt Nam.
Sau nhiều năm đầu tư phát triển, năng lực sản xuất của ngành đã tăng lên không ngừng. Nếu như năm 2000, cả nước mới có năng lực sản xuất bia khoảng 1,2 tỷ lít, rượu khoảng 250 triệu lít (trong đó rượu công nghiệp khoảng 60 triệu lít), nước giải khát khoảng 800 triệu lít, thì đến 2010 năng lực đã tăng lên lần lượt là 2,5 tỷ lít bia, 350 triệu lít rượu (rượu công nghiêp 80 triệu lít) và 2 tỷ lít nước giải khát. Cho đến nay, năm 2014 năng lực đó đã tăng lên khoảng trên 3 tỷ lít bia, 400 triệu lít rượu (rượu công nghiệp khoảng 130 triệu lít) và trên 4 tỷ lít nước giải khát. Năng lực sản xuất đó cho thấy ngành chiếm một vị trí đáng kể trong nền kinh tế quốc dân. Điều đó cũng đã được Chính phủ xác định trong nhiều văn bản chỉ đạo của mình.
Trong Quy hoạch tổng thể phát triển ngành Bia – Rượu – Nước giải khát Việt Nam đến năm 2010 (theo Quyết định số 28/2002/QĐ-TTg ngày 6/2/2002 và quyết định sửa đổi số 58/2003/QĐ-TTg ngày 17/4/2003) đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, ngành được xác đinh là một ngành kinh tế quan trọng của đất nước. Sau khi có sự phân cấp của Chính phủ, ngày 21 tháng 5 năm 2009 Bộ trưởng Bộ Công Thương ký Quyết định số 2435 QĐ/BCT ban hành Quy hoạch phát triển ngành Bia – Rượu – Nước giải khát Việt Nam đến năm 2015,tầm nhìn 2025, với mục tiêu là “Xây dựng Ngành Bia – Rượu – Nước giải khát Việt Nam thành một ngành kinh tế quan trọng, sản xuất ra nhiều sản phẩm đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu, đóng góp ngày càng nhiều cho ngân sách nhà nước; các sản phẩm bia, rượu, nước giải khát được sản xuất có chất lượng cao, có uy tín, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, đa dạng về mẫu mã và chủng loại có thương hiệu hàng hóa và khả năng cạnh tranh trong quá trình hội nhập với khu vực và thế giới”.
Vai trò đó của ngành được thể hiện qua các mặt tác động chủ yếu như sau:
– Tham gia đóng góp vào sự phát triển chung của ngành công nghiệp Việt Nam nói riêng và nền kinh tế nói chung với mức tăng trưởng về giá trị sản xuất bình quân trên 10% mỗi năm. Tỷ trọng giá trị sản xuất công nghiệp của ngành chiếm khỏang 5,6-6% tổng giá trị ngành công nghiệp cả nước thuộc Bộ Công Thương quản lý
– Đảm bảo cung cấp cho nhu cầu tiêu dùng của xã hội các mặt hàng bia, rượu, nước giải khát các loại với số lượng, chất lượng ngày càng tăng, kiểu dáng, mẫu mã ngày càng phong phú, chiếm lĩnh cơ bản thị trường trong nước, đẩy lùi hàng nhập khẩu. Hiện nay chỉ còn tình trạng nhập lậu một số sản phẩm bia, nước ngọt với số lượng không đáng kể.
– Giải quyết việc làm cho hàng triệu lao động trong tất cả các khâu sản xuất, phân phối, cung ứng, vận tải; tạo điều kiện thúc đẩy sự phát triển công nghiệp và đóng góp ngân sách của các địa phương, phát triển mạng lưới phân phối, bán lẻ, góp phần cải thiện đời sống người lao động trên các vùng miền trong cả nước. Có thể nói hầu hết các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương đều có những cơ sở sản xuất thuộc ngành thuộc mọi thành phần kinh tế.
– Sản phẩm bia, rượu là những sản phẩm không chỉ có thuế VAT mà còn chịu thuế tiêu thụ dặc biệt và nói chung có mức thuế xuất cao. Vì thế ngành sản xuất bia – rượu – nước giải khát là một trong số ít ngành đóng góp cho ngân sách lớn, với tỷ lệ khoảng bằng 50% doanh thu tiêu dùng của ngành và với tổng mức thu nộp vào cả ngân sách trung ương và ngân sách địa phương hiện nay khoảng trên 30 ngàn tỷ đồng/năm.
Tuy nhiên, khi nói về vị tri,vai trò của một ngành kinh tế, không thể không đề cập tới yếu tố quản lý ngành từ phía nhà nước, để ngành đó ngày càng thể hiện tốt hơn vị trí, vai trò và mức độ ảnh hưởng của mình tới nền kinh tế, xã hội cả nước. Trong bối cảnh cả nước chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường còn quá ngắn (chưa đầy 30 năm kể từ 1986 ) và lại chưa có tiền lệ, nên trong quá trình phát triển, Việt Nam gặp không ít trở ngại, khó khăn và cả thiếu sót. Quá trình chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch hóa cứng nhắc sang kinh tế thị trường chưa hoàn tất, những thách thức, rào cản còn rất lớn trong cả tư tưởng, nhận thức, cơ chế, chính sách và tổ chức thực hiện. Thông thường, nhà nước quản lý thông qua các chính sách, cơ chế, quy hoạch, kế hoạch, ban hành các tiêu chuẩn, quy chuẩn, định mức kinh tế kỹ thuật…Ngành Bia – Rượu – Nước giải khát phát triển đến nay đều tuân theo và phù hợp với quy hoạch phát triển ngành được Thủ tướng hoặc Bộ trưởng Bộ Công Thương phê duyệt, chất lượng sản phẩm theo TCVN…nên đến nay về cơ bản sản phẩm của ngành sản xuất bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm cho người sử dụng. Một số vụ việc đã xảy ra thời gian qua đều không phải của các doanh nghiệp thành viên của Hiệp hội, tuy nhiên vẫn cần được phê phán để không tái diễn.
Bên cạnh những yếu tố quản lý từ các cơ quan quản lý nhà nước cấp trung ương và địa phương, mỗi ngành sản xuất đều hình thành một tổ chức xã hội nghề nghiệp là các Hiệp hội, nhằm tập hợp, liên kết, hợp tác, hỗ trợ nhau về kinh tế, kỹ thuật, nghiên cứu khoa học, ứng dụng, chuyển giao công nghệ, cung cấp thông tin, sản xuất, kinh doanh, dịch vụ; đại diện và bảo vệ lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp hội viên; làm cầu nối giữa doanh nghiệp với các cơ quan quản lý nhà n¬ước; góp phần tạo thêm việc làm cho các hội viên, cải thiện đời sống của ngư¬ời lao động. Với ngành Bia – Rượu – Nước giải khát có Hiệp hội Bia – Rượu – Nước giải khát Việt Nam (viết tắt là VBA) thành lập từ năm 1991, tới nay tập hợp được 120 doanh nghiệp hội viên, trong đó có nhiều hội viên là các doanh nghiệp FDI, có vị trí lớn trong ngành Đồ uống. Với tiêu chí Hợp tác – Bình đẳng – Cùng phát triển, Hiệp hội đã nỗ lực tạo sự kết nối về chính sách, thị trường, KHCN giữa các doanh nghiệp với nhau, với cơ quan quản lý Nhà nước và người tiêu dùng. Đồng thời, Hiệp hội ngày càng thực hiện tốt hơn chức năng phản biện chính sách, truyền thông tới mọi đối tượng những thông tin phản ánh kết quả hoạt động của ngành trên các mặt sản xuất kinh doanh, trách nhiệm xã hội, … Sự góp mặt đầy đủ các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế tham gia trong Hiệp hội đã tạo cho thị trường đồ uống trong nước thêm sôi động. Tuy nhiên, mọi doanh nghiệp đều phải tuân thủ đầy đủ quy định của pháp luật, quy chế chung của ngành như quy chế Marketing của ngành Bia và ngành Rượu, trong đó quy định về việc cạnh tranh giữa các doanh nghiệp. Điều này cũng thể hiện vai trò của Hiệp hội trong sự phát triển chung của các doanh nghiệp, của ngành đồ uống Việt Nam./.
Sau nhiều năm đầu tư phát triển, năng lực sản xuất của ngành đã tăng lên không ngừng. Nếu như năm 2000, cả nước mới có năng lực sản xuất bia khoảng 1,2 tỷ lít, rượu khoảng 250 triệu lít (trong đó rượu công nghiệp khoảng 60 triệu lít), nước giải khát khoảng 800 triệu lít, thì đến 2010 năng lực đã tăng lên lần lượt là 2,5 tỷ lít bia, 350 triệu lít rượu (rượu công nghiêp 80 triệu lít) và 2 tỷ lít nước giải khát. Cho đến nay, năm 2014 năng lực đó đã tăng lên khoảng trên 3 tỷ lít bia, 400 triệu lít rượu (rượu công nghiệp khoảng 130 triệu lít) và trên 4 tỷ lít nước giải khát. Năng lực sản xuất đó cho thấy ngành chiếm một vị trí đáng kể trong nền kinh tế quốc dân. Điều đó cũng đã được Chính phủ xác định trong nhiều văn bản chỉ đạo của mình.
Trong Quy hoạch tổng thể phát triển ngành Bia – Rượu – Nước giải khát Việt Nam đến năm 2010 (theo Quyết định số 28/2002/QĐ-TTg ngày 6/2/2002 và quyết định sửa đổi số 58/2003/QĐ-TTg ngày 17/4/2003) đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, ngành được xác đinh là một ngành kinh tế quan trọng của đất nước. Sau khi có sự phân cấp của Chính phủ, ngày 21 tháng 5 năm 2009 Bộ trưởng Bộ Công Thương ký Quyết định số 2435 QĐ/BCT ban hành Quy hoạch phát triển ngành Bia – Rượu – Nước giải khát Việt Nam đến năm 2015,tầm nhìn 2025, với mục tiêu là “Xây dựng Ngành Bia – Rượu – Nước giải khát Việt Nam thành một ngành kinh tế quan trọng, sản xuất ra nhiều sản phẩm đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu, đóng góp ngày càng nhiều cho ngân sách nhà nước; các sản phẩm bia, rượu, nước giải khát được sản xuất có chất lượng cao, có uy tín, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, đa dạng về mẫu mã và chủng loại có thương hiệu hàng hóa và khả năng cạnh tranh trong quá trình hội nhập với khu vực và thế giới”.
Vai trò đó của ngành được thể hiện qua các mặt tác động chủ yếu như sau:
– Tham gia đóng góp vào sự phát triển chung của ngành công nghiệp Việt Nam nói riêng và nền kinh tế nói chung với mức tăng trưởng về giá trị sản xuất bình quân trên 10% mỗi năm. Tỷ trọng giá trị sản xuất công nghiệp của ngành chiếm khỏang 5,6-6% tổng giá trị ngành công nghiệp cả nước thuộc Bộ Công Thương quản lý
– Đảm bảo cung cấp cho nhu cầu tiêu dùng của xã hội các mặt hàng bia, rượu, nước giải khát các loại với số lượng, chất lượng ngày càng tăng, kiểu dáng, mẫu mã ngày càng phong phú, chiếm lĩnh cơ bản thị trường trong nước, đẩy lùi hàng nhập khẩu. Hiện nay chỉ còn tình trạng nhập lậu một số sản phẩm bia, nước ngọt với số lượng không đáng kể.
– Giải quyết việc làm cho hàng triệu lao động trong tất cả các khâu sản xuất, phân phối, cung ứng, vận tải; tạo điều kiện thúc đẩy sự phát triển công nghiệp và đóng góp ngân sách của các địa phương, phát triển mạng lưới phân phối, bán lẻ, góp phần cải thiện đời sống người lao động trên các vùng miền trong cả nước. Có thể nói hầu hết các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương đều có những cơ sở sản xuất thuộc ngành thuộc mọi thành phần kinh tế.
– Sản phẩm bia, rượu là những sản phẩm không chỉ có thuế VAT mà còn chịu thuế tiêu thụ dặc biệt và nói chung có mức thuế xuất cao. Vì thế ngành sản xuất bia – rượu – nước giải khát là một trong số ít ngành đóng góp cho ngân sách lớn, với tỷ lệ khoảng bằng 50% doanh thu tiêu dùng của ngành và với tổng mức thu nộp vào cả ngân sách trung ương và ngân sách địa phương hiện nay khoảng trên 30 ngàn tỷ đồng/năm.
Tuy nhiên, khi nói về vị tri,vai trò của một ngành kinh tế, không thể không đề cập tới yếu tố quản lý ngành từ phía nhà nước, để ngành đó ngày càng thể hiện tốt hơn vị trí, vai trò và mức độ ảnh hưởng của mình tới nền kinh tế, xã hội cả nước. Trong bối cảnh cả nước chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường còn quá ngắn (chưa đầy 30 năm kể từ 1986 ) và lại chưa có tiền lệ, nên trong quá trình phát triển, Việt Nam gặp không ít trở ngại, khó khăn và cả thiếu sót. Quá trình chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch hóa cứng nhắc sang kinh tế thị trường chưa hoàn tất, những thách thức, rào cản còn rất lớn trong cả tư tưởng, nhận thức, cơ chế, chính sách và tổ chức thực hiện. Thông thường, nhà nước quản lý thông qua các chính sách, cơ chế, quy hoạch, kế hoạch, ban hành các tiêu chuẩn, quy chuẩn, định mức kinh tế kỹ thuật…Ngành Bia – Rượu – Nước giải khát phát triển đến nay đều tuân theo và phù hợp với quy hoạch phát triển ngành được Thủ tướng hoặc Bộ trưởng Bộ Công Thương phê duyệt, chất lượng sản phẩm theo TCVN…nên đến nay về cơ bản sản phẩm của ngành sản xuất bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm cho người sử dụng. Một số vụ việc đã xảy ra thời gian qua đều không phải của các doanh nghiệp thành viên của Hiệp hội, tuy nhiên vẫn cần được phê phán để không tái diễn.
Bên cạnh những yếu tố quản lý từ các cơ quan quản lý nhà nước cấp trung ương và địa phương, mỗi ngành sản xuất đều hình thành một tổ chức xã hội nghề nghiệp là các Hiệp hội, nhằm tập hợp, liên kết, hợp tác, hỗ trợ nhau về kinh tế, kỹ thuật, nghiên cứu khoa học, ứng dụng, chuyển giao công nghệ, cung cấp thông tin, sản xuất, kinh doanh, dịch vụ; đại diện và bảo vệ lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp hội viên; làm cầu nối giữa doanh nghiệp với các cơ quan quản lý nhà n¬ước; góp phần tạo thêm việc làm cho các hội viên, cải thiện đời sống của ngư¬ời lao động. Với ngành Bia – Rượu – Nước giải khát có Hiệp hội Bia – Rượu – Nước giải khát Việt Nam (viết tắt là VBA) thành lập từ năm 1991, tới nay tập hợp được 120 doanh nghiệp hội viên, trong đó có nhiều hội viên là các doanh nghiệp FDI, có vị trí lớn trong ngành Đồ uống. Với tiêu chí Hợp tác – Bình đẳng – Cùng phát triển, Hiệp hội đã nỗ lực tạo sự kết nối về chính sách, thị trường, KHCN giữa các doanh nghiệp với nhau, với cơ quan quản lý Nhà nước và người tiêu dùng. Đồng thời, Hiệp hội ngày càng thực hiện tốt hơn chức năng phản biện chính sách, truyền thông tới mọi đối tượng những thông tin phản ánh kết quả hoạt động của ngành trên các mặt sản xuất kinh doanh, trách nhiệm xã hội, … Sự góp mặt đầy đủ các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế tham gia trong Hiệp hội đã tạo cho thị trường đồ uống trong nước thêm sôi động. Tuy nhiên, mọi doanh nghiệp đều phải tuân thủ đầy đủ quy định của pháp luật, quy chế chung của ngành như quy chế Marketing của ngành Bia và ngành Rượu, trong đó quy định về việc cạnh tranh giữa các doanh nghiệp. Điều này cũng thể hiện vai trò của Hiệp hội trong sự phát triển chung của các doanh nghiệp, của ngành đồ uống Việt Nam./.
Xuân Mai
